โรงเรียนต้นแบบการจัดการเรียนรู้เชิงรุก

โครงการจัดการเรียนรู้เชิงรุกโดยใช้เทคนิคการสร้างแนวทางความสุขและเป้าหมายจากการทำงานแบบบูรณาการ เพื่อให้ผู้เรียนเก่ง ดี มีสุข ดำเนินการภายใต้การดูแลโดยพระครูจารุปริยัติการ ผู้อำนวยการโรงเรียนพระปริยัติธรรมหนองขุ่นวิทยา 

การพัฒนาคุณภาพจัดการเรียนรู้ในโรงเรียนพระปริยัติธรรม แผนกสามัญศึกษา ของโรงเรียนพระปริยัติธรรมหนองขุ่นวิทยา พบสภาพปัญหารื้อรัง คือการขาดแคลนครูผู้สอนตามเอกวิชา ครูไม่ครบชั้น เนื่องจากครูมีการเปลี่ยนแปลงบ่อย ซึ่งสาเหตุมาจากที่ครูไม่มีความมั่นคงในอาชีพ และที่สำคัญคือปัญหาด้านงบประมาณ 

จากการสังเกตของครูผู้สอนวิชาภาษาไทย พบว่า  สามเณรนักเรียนในระดับมัธยมศึกษาปีที่ 1 หลายรูป มีปัญหาการอ่านและการเขียนภาษาไทย ไม่สามารถอ่านออกเสียงสะกดคำได้ถูกต้องตามอักขรวิธี และขาดทักษะการอ่านการเขียน เนื่องจากกครอบครัวที่มีฐานะยากจน และไม่สามาารถเข้าถึงทรัพยากรการเรียนรู้ได้

โดยวิสัยทัศน์ที่มองเห็นการเปลี่ยนแปลงด้านการศึกษาและกระบวนการเรียนรู้ในศตวรรษที่ 21 ที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว การเรียนการสอนในรูปแบบเดิมไม่สามารถตอบสนองความต้องการของโลกและตอบสนองทักษะของผู้เรียนที่สามารถเข้าถึงเทคโนโลยีได้อย่างรวดเร็ว ในการพัฒนาผู้เรียนจึงจำเป็นอย่างยิ่ง ในการพัฒนาสมรรถนะด้านการคิดขั้นสูง การสื่อสาร การอ่านเพื่อให้ผู้เรียนมีผลสัมฤทธิ์ที่ดีขึ้น การเรียนรู้เชิงรุก (Active Learning) เป็นอีกหนึ่งเทคนิคในการสร้างและเน้นให้ผู้เรียนมีปฏิสัมพันธ์กับการเรียนการสอน กระตุ้นให้ผู้เรียนเกิดกระบวนการคิดขั้นสูง (Higher Order Thinking) ผ่านการวิเคราะห์ สังเคราะห์และประเมินค่า ที่เกิดจากการอ่าน เขียน ตั้งคําถาม อภิปรายร่วมกัน ลงมือปฏิบัติและได้มีกระบวนการหาความรู้เพื่อแก้ปัญหาจริง โดยมีคณะครูทําหน้าที่เป็นโค้ชและส่งมอบประเด็นปัญหาให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ด้วยตนเอง 

การออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ที่มุ่งเน้นสมรรถนะของนักเรียนจึงจำเป็นต้องมีแนวทางการสอน  (Teaching Approach) ที่สนับสนุนให้นักเรียนได้รับการพัฒนาสมรรถนะ แนวทางการสอนควรวางอยู่บนหลักการและทฤษฎีการเรียนรู้ที่สัมพันธ์กับการออกแบบการจัดการเรียนรู้  ผศ.ดร. สัมพันธ์ ถิ่นเวียงทอง ได้สังเคราะห์แนวทางการสอน “การสะท้อนคิดแก้ปัญหา” หรือ Reflective Problem – Solving Approach (RePA) มาใช้แก้ปัญหาในการเรียนรู้ ซึ่งประกอบด้วย

1. ขั้นนำเสนอปัญหา (Problem Solving) 
2. ขั้นลงมือแก้ปัญหา (Problem Solving) 
3. ขั้นแลกเปลี่ยน แนวคิด (Sharing Ideas) 
4. ขั้นสรุปบทเรียน (Summarizing Lesson) 
5. ขั้นสะท้อนคิด (Reflective Lesson)

โดย ในการขับเคลื่อนคุณภาพการจัดการเรียนรู้ครั้งนี้ได้นำแนวคิดของชุมชนแห่งการเรียนรู้ทางวิชาชีพ  (PLC) ที่เป็นกระบวนการเรียนรู้ร่วมกันของทีมนักการศึกษามาร่วมกันสะท้อนคิด การลงไปเยี่ยมติดตามเพื่อเรียนรู้ร่วมกันที่หน้างานจริงจนกว่าจะเกิดผลประจักษ์ของแนวปฏิบัติที่มีพัฒนาการที่ดีขึ้น หรือได้แนวปฏิบัติที่ดี (Best practice) ที่ใช้ในการแก้ปัญหานั้น 

การดำเนินงานของทีมทำงานโรงเรียน 

ด้วยรูปแบบการเรียนการสอนแบบ Active Learning สร้างความร่วมมือกันทำงานอย่างเป็นรูปธรรม บุคลากรในโรงเรียนต่างมีส่วนร่วมดําเนินการเรียนการสอนทั้งจากคณะผู้บริหาร ครูและบุคลากรโรงเรียน ใช้กระบวนการดำเนินงานเชิงปฏิบัติการ (PAOR) และนำกระบวนการ PLC ในการร่วมกันสนับสนุนพัฒนาแก้ไขกระบวนการเรียนการสอนเชิงรุกให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น โดยมุ่งเป้าเพื่อให้สามเณรนักเรียนนั้น เก่ง (Knowledge)  ดี  (Purpose) มีสุข (Participation) 

โมเดลกระบวนการจัดการเรียนรู้เชิงรุกแบบสะท้อนคิดแก้ปัญหา
ร่วมกับชุมชนแห่งการเรียนรู้ทางวิชาชีพ (PLC) 
โรงเรียนหนองขุ่นวิทยา

เพื่อพัฒนาสมรรถนะของนักเรียนทั้ง 6 ด้านอันได้แก่ 1) การจัดการตนเอง 2) การคิดขั้นสูง  3) การสื่อสาร  4) การรวมพลังทํางานเป็นทีม  5) การเป็นพลเมืองที่เข้มแข็ง  6) การอยู่ร่วมกับธรรมชาติและวิทยาการ ให้งอกงามเติบโตแก่ผู้เรียนผ่านกิจกรรมการเรียนรู้ 5 ขั้นตอนตามวิธีการสอนแบบ “การสะท้อนคิดแก้ปัญหา”

ด้วยบริบทโรงเรียนหนองขุ่นวิทยาในแต่ละปีจะมีสามเณรที่มาบวชเพื่อศึกษาเล่าเรียนต่อในระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 เป็นจำนวนมาก และในแต่ละวันจะมีการทำวัตรสวดมนต์ ซึ่งถือว่าเป็นกิจวัตรประจำวันของพระภิกษุ สามเณรที่ปฏิบัติต่อเนื่องมายาวนาน การสวดมนต์ของสามเณรชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 และสามเณรระดับประถมที่บวชใหม่ ยังไม่มีทักษะและยังไม่สามารถสวดมนต์เพื่อปฏิบัติตามกิจนิมนต์ได้ จึงจำเป็นจะต้องมีรุ่นพี่เป็นผู้ช่วยสอนเพื่อให้สามเณรสวดมนต์ได้ เพื่อจะได้นำไปใช้ในกิจนิมนต์ต่างๆได้ และเพื่อให้สามเณรชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 และสามเณรระดับชั้นประถม  มีสมาธิ มุ่งมั่น และอดทน มีความสามัคคีพร้อมเพรียงกันในหมู่คณะ

ดังนั้นเพื่อให้สามเณรชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 และสามเณรระดับประถมผู้บวชเข้าศึกษาใหม่ สามารถที่จะสวดมนต์ได้ ทางโรงเรียนจึงได้จัดทำโครงการพี่ฝึกน้องสวดเจริญพุทธมนต์ขึ้น เพื่อพัฒนากิจวัตรของสามเณรให้ดียิ่ง ๆ ขึ้นไป

ภาพกิจกรรมการเรียนการสวดเจริญพุทธมนต์ ของโรงเรียนหนองขุ่นวิทยา จ.อุบลราชธานี

ข้อมูลประกอบการเรียน
“รายงานผลการวิจัยเชิงปฏิบัติการเพื่อพัฒนาการเรียนรู้” ภายใต้โครงการการพัฒนาคุณภาพโรงเรียนพระปริยัติธรรม แผนกสามัญศึกษา สู่ต้นแบบพื้นที่นำร่อง โครงการส่งเสริมการอ่านสะกดคำ โดยใช้นิทานชาดกเพื่อพัฒนาทักษะการอ่านของผู้เรียน

 591 

โรงเรียนวัดหนองบัวพิทยา จ.เชียงราย โรงเรียนต้นแบบการบริหารจัดการ   ที่มีกลยุทธ์การบริหารความเป็นเลิศของโรงเรียนพระปริยัติธรรมแผนกสามัญศึกษาสู่การเป็นชุมชนแห่งการเรียนรู้ 

วัดหนองบัววิทยาเป็นหนึ่งในอำเภอของจังหวัดเชียงราย ที่ตั้งอยู่ในหมู่บ้านเล็ก ๆ มีชุมชนชาวเขาที่มีความหลากหลายทางชาติพันธุ์ นักเรียนที่เข้ามาในโรงเรียนต้องเตรียมความพร้อมเรียนรู้ภาษาไทย เนื่องจากโรงเรียนใช้ภาษาไทยเป็นภาษาหลักในการจัดเรียนการสอน 

สภาพปัจจุบันของโรงเรียนวัดหนองบัวพิทยา (โรงเรียนพระปริยัติธรรม แผนกสามัญศึกษา) พบว่า การจัดการศึกษายังไม่ทำให้ผู้เรียนมีความสามารถในการอ่านและการเขียนได้ครบทุกคน ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนวิชาหลัก โดยเฉพาะวิชาคณิตศาสตร์ วิทยาศาสตร์ ภาษาอังกฤษ มีระดับต่ำ ในด้านสมรรถนะและขีดความสามารถในการจัดการเรียนการสอนของครูยังไม่เป็นที่น่าพึงพอใจ เช่น ความเข้าใจเรื่องหลักสูตร การจัดการเรียนการสอนยังยึดหนังสือเรียนเป็นหลัก ด้านการบริหาร ครูมีภาระงานอื่นมากกว่างานสอน ซึ่งส่งผลต่อการพัฒนาคุณภาพผู้เรียนและความเหลื่อมล้ำ 

ดังนั้น ผู้บริหารจึงมีแนวคิดการปฏิรูปโรงเรียนเป็นชุมชนแห่งการเรียนรู้เพื่อสร้างโรงเรียนพระปริยัติธรรม แผนกสามัญศึกษาให้มีประประสิทธิภาพสุงสุดด้วยกระบวนการ SOAR Analysis ในอดีตที่ผ่านมาโรงเรียนได้ใช้เทคนิค SWOT  Strengths (จุดแข็ง) และ Weakness (จุดอ่อน) Opportunities (โอกาส) และ Threats (อุปสรรค) แต่กระบวนการทำงานเดินไปได้ช้าจึงได้เปลี่ยนมาใช้เทคนิค ikigai ในการทำงาน ซึ่งเป็นสิ่งที่เราถนัด ทักษะที่เราเชี่ยวชาญ หรือสามารถทำได้อย่างคล่องแคล่วโดยไม่ฝืนความรู้สึก สิ่งที่ถนัดไม่จำเป็นต้องจับต้องได้ หรือมุ่งเน้นเฉพาะด้านวิชาการเท่านั้น อาจรวมถึง การมีมนุษยสัมพันธ์ที่ดี เข้ากับคนอื่นง่าย มีความคิดสร้างสรรค์ แก้ปัญหาได้ดี จึงดำเนินการวางกลยุทธ์การพัฒนาโรงเรียนหนองบัวพิทยาให้มีองค์ความรู้ที่โดดเด่นเรื่อง ‘เครื่องเคลือบเวียงกาหลง’ ซึ่งเป็นภูมิปัญญาที่ทางโรงเรียนพัฒนามาเป็นเวลากว่า 10 ปี จนสามารถพัฒนาเป็นการเรียนรู้รายวิชาช่าง 10 หมู่ของโรงเรียน และต่อยอดพัฒนาองค์ความรู้ให้วัดขยายตัวเป็นวิสาหกิจชุมชน ซึ่งเป็นพื้นที่ให้สามเณรได้เผยแพร่องค์ความรู้ให้แก่ชุมชุนได้เรียนรู้ และสร้างให้ชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมกับเครื่องเคลือบเวียงกาหลง  โดยมีเป้าหมายให้สามเณรนักเรียนเกิดการเรียนรู้ตามที่ท่านพระอาจารย์ผ่านการอธิบายให้เห็นภาพ 3 อิ่ม 

อิ่มที่ 1 ‘อิ่มท้อง’ เณรมีรายได้จากการผลิตเครื่องปั้นดินเผาเวียงกาหลง

อิ่มที่ 2 ‘อิ่มสมอง‘ มีองค์ความรู้เรื่องประวัติศาสตร์ชุมชน รู้จักรากฐานและบริบทของชุมชน 

อิ่มที่ 3 ‘อิ่มใจ’ มีความภูมิใจในความเป็นคนเวียงกาหลง สามารถสื่อสารและต่อยอดภูมิปัญญาของชุมชนได้

ในด้านการบริหารความเป็นเลิศของโรงเรียนวัดหนองบัวพิทยาและการพัฒนาโรงเรียนสู่การเป็นชุมชนแห่งการเรียนรู้ ได้เกิด NONGBUA Model ซึ่งเป็นการพัฒนาและวางกลยุทธ์ของโรงเรียนเพื่อให้เกิดจากการทำงานร่วมกันของทุกฝ่าย และการบูรณาการการเรียนรู้รายวิชาสามัญกับองค์ความรู้และเนื้อหาการผลิต

N oble Leader ผู้นำมีคุณธรรม

O utstanding Followers ผู้ตามที่ยอดเยี่ยม

N ormalize Engagement การมีส่วนร่วมอย่างสม่ำเสมอ

G ood Communication การสื่อสารที่มีประสิทธิภาพ

B elonging ความรู้สึกเป็นเจ้าของและการมีส่วนร่วม

U ltimately การประเมินผลท้ายสุด

A dvancement การพัฒนาอย่างต่อเนื่อง

แนวปฏิบัติที่ดีของโรงเรียนวัดหนองบัวพิทยา

โรงเรียนวัดหนองบัวพิทยาได้คำนึงถึงการพัฒนาการดำเนินงานบนฐานของความยั่งยืน จากที่ได้ศึกษาประเพณีวัฒนธรรมของล้านนา พบว่า การจัดกิจกรรมบางกิจกรรมใช้ทรัพยากรไม่คุ้มค่าและทำลายสิ่งแวดล้อมทางโรงเรียนวัดหนองบัวพิทยา (โรงเรียนพระปริยัติธรรม แผนกสามัญศึกษา) จึงได้จัดทำโครงการผางประทีปบูชาแม่กาสู่การพัฒนา “BCGT model” ในช่วงประเพณียี่เป็งมีการผลิตดินเผาเพื่อใส่เทียนบูชาแม่กาของพระพุทธเจ้า 5 พระองค์ ตามตำนานอานิสงส์ผางประตี๊ด และตำนานแม่กาเผือกของเวียงกาหลงเป็นการใช้ดินเผาจำนวนมากใน 8 จังหวัดภาคเหนือ ซึ่งแต่ละปีลดประมาณขยะได้ 100 % และสามารถนำกลับมาใช้หมุนเวียนได้ 

WIANGKALONG Model 

ที่มาภาพและข้อมูล : ส่วนหนึ่งของรายงานการวิจัยโครงการพัฒนาคุณภาพโรงเรียนพระปริยัติธรรม แผนกสามัญศึกษา สู่ต้นแบบพื้นที่นำร่อง โรงเรียนวัดหนองบัวพิทยา

 1,005